Share This Article
Varësia është një gjendje kronike e karakterizuar nga pamundësia për të kontrolluar sjelljen ose përdorimin, edhe kur është e dëmshme. Ndikon në tru dhe nxit kërkimin e kënaqësisë, duke ndryshuar mënyrën se si mendojmë, ndjejmë dhe veprojmë. Ekzistojnë dy kategori të gjera të varësive:
Kimike: përfshijnë përdorimin e substancave që modifikojnë funksionimin e organizmit, duke gjeneruar varësi dhe nevojë të vazhdueshme për konsum. Ato mund të gëlltiten, thithen, injektohen ose tymosen dhe prodhojnë eufori, qetësim ose stimulim. Shembuj të kësaj janë alkooli, duhani dhe kafeina.
Sjelljes: Këto i referohen sjelljeve kompulsive që përsëriten vazhdimisht dhe që ndikojnë negativisht në jetën e një personi. Ju mund të jeni të varur nga seksi, lojërat e fatit ose përdorimi i internetit.
Secila prej këtyre varësive mund të shkaktohet nga një kombinim faktorësh, si gjenetika, mjedisi, përvojat traumatike dhe çrregullimet e shëndetit mendor. Identifikimi i problemit lejon që ai të trajtohet në mënyrë të përshtatshme.
Më poshtë janë llojet e sjelljeve dhe kimikateve që qëndrojnë në themel të varësive më të zakonshme.
Varësia ndaj seksit
Është një lloj varësie e sjelljes, e njohur edhe si hiperseksualitet. Personat që vuajnë shfaqin sjellje seksuale kompulsive dhe të vazhdueshme që dominojnë jetën e tyre. Pavarësisht se janë të vetëdijshëm për pasojat negative, ata vazhdojnë t’i ushtrojnë këto aktivitete në mënyrë të tepruar ose të papërshtatshme. Simptomat përfshijnë një obsesion të vazhdueshëm me mendimet seksuale dhe një nevojë kompulsive për t’u përfshirë në aktivitete erotike.
Kjo mund të përfshijë:
Vojeurizëm
masturbim kompulsiv
konsumimi i tepruar i pornografisë
Seksi i shpeshtë virtual
Kërkim i vazhdueshëm për takime seksuale
Përdorimi i detyrueshëm i shërbimeve të prostitucionit
Njerëzit e prekur nga hiperseksualiteti shpesh kanë probleme në marrëdhënie, vështirësi në punë, vetëlëndim, borxhe dhe dëmtime të shëndetit emocional dhe fizik. Është e zakonshme që ata të ndjejnë faj, turp ose ankth pas veprimeve të tyre, gjë që përjetëson ciklin e varësisë.
Alkoolizmi
Alkoolizmi është një varësi që përfshin konsumimin e pakontrolluar dhe të përsëritur të alkoolit. Alkooli, i përfshirë në shumë pije rekreative si birra, vera dhe pijet alkoolike, është një ilaç depresiv që vepron në sistemin nervor qendror. Alkooli dëmton gjykimin, gjë që mund të çojë në sjellje impulsive dhe të rrezikshme. Marrëdhëniet personale përkeqësohen, performanca e punës është e dobët dhe lindin probleme financiare.
Bixhozi patologjik ose varësia nga bixhozi
Bixhozi patologjik është një varësi e sjelljes e karakterizuar nga një impuls i pakontrollueshëm për të luajtur. Bixhozi aktivizon qarqet shpërblyese të trurit, duke gjeneruar një ndjenjë të përkohshme mirëqenieje që çon në përsëritjen e sjelljes. Kjo varësi, e njohur zyrtarisht në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore (DSM-5), mund të ketë efekte shkatërruese në jetën e një personi. Kumarxhinjtë me probleme shpesh përjetojnë përkeqësim të ndjeshëm të shëndetit të tyre mendor, fizik dhe social. Pasojat përfshijnë humbjen e punës, borxhin e rëndë, përkeqësimin e marrëdhënieve personale dhe, në raste ekstreme, mendimet ose veprimet vetëvrasëse. Sjelljet që lidhen me lojërat e fatit patologjik përfshijnë përdorimin kompulsiv të automatëve, lojërat me letra, bastet mbi kuaj ose ngjarje sportive.
Rritja e platformave të lojërave të fatit në internet ka rritur përhapjen e varësisë ndaj lojërave të fatit, veçanërisht tek të rinjtë, duke ofruar akses dhe anonimitet.
Duhani dhe nikotina
Varësia nga duhani dhe nikotina është një nga varësitë më të zakonshme dhe më të rrezikshme, për shkak të varësisë së fortë që krijon substanca. Nikotina vjen nga bima Nicotiana tabacum dhe konsumohet përmes cigareve dhe produkteve të tjera, përfshirë cigaret elektronike. Nikotina është një stimulues i fuqishëm i sistemit nervor, duke e bërë atë shumë të varur. Përdorimi afatgjatë shoqërohet me probleme serioze shëndetësore, si sëmundjet e frymëmarrjes dhe kardiovaskulare dhe kanceri.
Workaholism
Personi është i shtyrë të punojë me detyrim, përtej asaj që është e nevojshme ose e shëndetshme. Karakteristikat e një të adhuruari në punë përfshijnë një obsesion me performancën e punës, vështirësi “në shkëputjen nga priza pas orarit të punës” dhe një tendencë për të punuar orë shtesë që nuk janë të nevojshme. Kjo krijon konflikte në marrëdhëniet personale dhe mund të çojë në probleme shëndetësore si stresi, ankthi, depresioni, gastriti dhe dhimbjet e trupit.
Marijuana
Varësia ndaj marihuanës, e njohur edhe si kanabis, është një varësi nga një substancë psikoaktive e marrë nga bima Cannabis sativa. Tetrahydrocannabinol (THC) është përbërësi kryesor përgjegjës për efektet, të cilat mund të ndryshojnë nga sa vijon:
Relaksimi
Përgjumje
Dezinhibimi
Humbje kujtese
Çrregullime shqisore
Vështirësi për të shprehur veten
Marihuana përbëhet kryesisht nga lule, gjethe dhe kërcell të grimcuar. Hashashi, një variant më i fuqishëm, nxirret nga rrëshira e presuar e luleve. Përdorimi i rregullt mund të çojë në zhvillimin e tolerancës dhe varësisë. Pasojat afatgjata përfshijnë vështirësi në të mësuar, gjykim të dëmtuar dhe probleme me kujtesën.
Varësia nga shopping
Varësia nga blerjet, e njohur edhe si oniomania, është një çrregullim i sjelljes. Në një shoqëri konsumiste, kjo sjellje mund të kalojë pa u vënë re, pasi blerja konsiderohet normale. Megjithatë, kur blerja bëhet fokusi i jetës së një personi, duke çuar në borxhe dhe përkeqësim të marrëdhënieve personale, varësia është e dukshme që vuajnë nga ankthi i rëndë që lehtësohet vetëm nga blerja, e ndjekur nga lehtësimi i çastit. Ky cikël i konsumit kompulsiv prek veçanërisht të rinjtë, veçanërisht gratë që kërkojnë t’i përkasin dhe të jenë të pranuara nga shoqëria.
Nëse nuk trajtohet, sjellja mund të vazhdojë apo edhe të përkeqësohet me kalimin e kohës, duke ndikuar në stabilitetin emocional, financiar dhe social.
Stimuluesit
Varësia ndaj stimuluesve, qoftë me recetë apo pa recetë, është e rrezikshme dhe mund të çojë në pasoja të rënda fizike dhe mendore. Kokaina dhe metamfetaminat janë shembujt më të njohur, por stimuluesit e tjerë, si Adderall dhe Ritalin, të përdorura për çrregullimin e hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes (ADHD), gjithashtu mund të çojnë në varësi kimike. Metamfetamina është një ilaç shumë i varur që stimulon sistemin nervor qendror dhe shkakton eufori.
Përdorimi shkakton një ndjenjë energjie dhe kënaqësie, por përdorimi i zgjatur mund të shkaktojë dëmtime të trurit, dëmtime fizike dhe probleme serioze dentare. Kokaina vjen nga bima koka dhe është një stimulues i fuqishëm që shkakton eufori dhe një rritje të përkohshme të energjisë dhe shoqërueshmërisë. Megjithatë, abuzimi me të çon në çrregullime kardiovaskulare, perforim të septumit të hundës, paranojë dhe probleme psikiatrike.
Varësia nga videolojërat
Varësia nga video lojërat është një problem në rritje mes të rinjve dhe adoleshentëve. Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) vuri në dukje se përdorimi i tepërt i këtij lloji të argëtimit mund të çojë në një varësi të ngjashme me kimikatet. Truri zhvillon një tolerancë ndaj efekteve të këndshme të lojërave, gjë që çon në kalimin e më shumë kohë para pajisjeve për të marrë të njëjtin nivel kënaqësie. Kumarxhinjtë kompulsivë kanë vështirësi në ndalimin e aktivitetit dhe përjetojnë simptoma ankthi dhe tërheqjeje, të cilat mund ta bëjnë personin të neglizhojë përgjegjësitë e tij dhe fusha të tjera të rëndësishme të jetës së tyre.
Me kalimin e kohës, shpenzimi i shumë orëve në ditë duke u angazhuar në argëtim virtual mund të çojë në pasoja shëndetësore.
Opioidet
Varësia nga opioidet përfshin si substancat me recetë – oksikodon dhe kodeinë – dhe drogat rekreative – heroinën. Ato veprojnë në sistemin nervor qendror duke u lidhur me receptorët opioidë në tru, duke ofruar lehtësim dhimbjeje dhe ndjenja euforie. Megjithatë, përdorimi i vazhdueshëm mund të ndryshojë ekuilibrin e trurit dhe të krijojë tolerancë, duke rritur rrezikun e mbidozimit. Heroina, në veçanti, është një opiat i fuqishëm që rrjedh nga morfina, e cila nga ana tjetër vjen nga bima e opiumit. Përdorimi i tij çon shpejt në varësi, falë aftësisë së tij për të nxitur një ndjenjë të fortë mirëqenieje. Efektet anësore më të zakonshme përfshijnë dëmtim njohës, frenim seksual, ankth, depresion, humbje të konsiderueshme në peshë dhe probleme serioze dentare. Opioidet me recetë, të tilla si oksikodoni dhe kodeina, paraqesin rreziqe të ngjashme të varësisë. Ato shkaktojnë probleme serioze të frymëmarrjes dhe kardiovaskulare dhe shkaktojnë simptoma të rënda, si ankthi, pagjumësia dhe një dëshirë e fortë për të vazhduar përdorimin.
Varësia nga ushtrimet fizike
Nuk e kishit dëgjuar? Po po, ekziston dhe kjo lloj varësie. Varësia nga ushtrimet është një çrregullim i sjelljes i karakterizuar nga një fiksim pas sportit, fitnesit dhe zhvillimit të muskujve. Ajo manifestohet përmes ushtrimeve kompulsive, në të cilat njeriu kalon periudha të gjata stërvitjeje dhe ndjek një dietë të rreptë. Simptomat përfshijnë shqetësimin obsesiv për trupin e dikujt, përkushtimin ekstrem ndaj rutinave të ushtrimeve dhe dëshirën për të thyer rekorde personale. Kjo varësi mund të çojë në probleme serioze, si dëmtime të kyçeve dhe muskujve, dhe efekte negative të shëndetit mendor, si izolimi social dhe depresioni.
Personi i prekur i jep përparësi ushtrimeve mbi të gjitha, madje duke sakrifikuar marrëdhëniet, punën dhe mirëqenien personale në ndjekje të ushtrimeve.
Kafeina
Edhe pse është e ligjshme dhe e pranuar nga shoqëria, kafeina mund të bëhet problem nëse konsumohet me tepricë. Ky përbërës, i pranishëm në kafe, çaj, kakao dhe guarana, vepron si stimulues i sistemit nervor qendror. Përdorimi i tepërt mund të shkaktojë varësi, ankth, pagjumësi dhe çrregullime të sjelljes. Në afat të gjatë, mund të shkaktojë probleme kardiovaskulare dhe, nëse konsumohet gjatë shtatzënisë, mund të ndikojë në zhvillimin e fetusit.
Varësia nga ushqimi
Varësia nga ushqimi është një çrregullim kompleks i karakterizuar nga një dëshirë e pakontrollueshme për të konsumuar ushqime, veçanërisht ato të pasura me yndyrna dhe sheqerna. Kjo sjellje aktivizon sistemin e shpërblimit të trurit, duke nxitur një ndjenjë kënaqësie dhe mirëqenieje. Pasojat mund të jenë mbipesha, diabeti i tipit 2, artriti dhe dhimbjet kronike. Në një nivel psikologjik, mund të çojë në vetëbesim të ulët, depresion, ndjenja faji dhe luhatje humori.
Haluçinogjenët
Varësitë ndaj halucinogjenëve dhe drogave sintetike karakterizohen nga varësia ndaj komponimeve kimike që ndryshojnë gjendjen mendore dhe emocionale. Ekstazia (MDMA), dietilamid i acidit lisergjik (LSD), ketamina dhe fenciklidina (PCP) prodhohen në laboratorë klandestine dhe shpesh përdoren në mjedise rekreative, siç janë festat dhe ngjarjet shoqërore dhe dezinhibimi. Por shkaktojnë edhe takikardi, sulme ankthi, dehidrim dhe çrregullime psikologjike.
Varësia ndaj celularit apo internetit
Është një nga varësitë moderne më të zakonshme në epokën dixhitale. Karakterizohet nga përdorimi kompulsiv dhe i pakontrolluar i telefonit, i rrjeteve sociale ose i internetit në përgjithësi. Ata që vuajnë prej tij mund të përjetojnë një varësi psikologjike dhe një dëshirë të parezistueshme për të kontrolluar telefonin, për të hyrë në internet ose për të ndërvepruar në rrjetet sociale. Ky çrregullim i sjelljes shpesh lidhet me nomofobinë ose frikën për të qenë pa celular. Simptomat përfshijnë paaftësinë për të kontrolluar kohën e kaluar në telefon ose internet dhe neglizhencën e aktiviteteve të tjera të rëndësishme. Për më tepër, kur aksesi nuk është i disponueshëm, ndodhin ndryshime të humorit si nervozizëm, ankth ose trishtim. Në afat të gjatë, mund të ndodhë përkeqësimi i shëndetit mendor, duke rezultuar në depresion dhe pagjumësi. Pasoja të tjera janë izolimi social, humbja e aftësive të komunikimit në jetën reale dhe ulja e vetëbesimit.
Hipnotikët
Këto janë varësi ndaj substancave që veprojnë në sistemin nervor qendror, duke shkaktuar një gjendje qetësimi. Këto barna, të cilat përfshijnë pilula gjumi, benzodiazepina dhe barbiturate, zakonisht përshkruhen për të trajtuar pagjumësinë dhe ankthin. Megjithatë, përdorimi i zgjatur ose abuzimi i këtyre barnave çon në varësi, pasi efektet qetësuese mund të jenë të këndshme për ata që kërkojnë t’i shpëtojnë ankthit dhe stresit. Në afat të shkurtër, përdorimi i tepërt çon në përgjumje, ngathtësi dhe ulje të koordinimit. Përfundimisht ka një përkeqësim të vetëdijes, mundësi për koma dhe vdekje nga intoksimi.
Si trajtohen varësitë?
Çdo lloj varësie kërkon një qasje specifike dhe të personalizuar që merr parasysh natyrën, karakteristikat dhe shkaqet e saj themelore. Trajtimi bazohet në një kombinim të qasjeve për të trajtuar aspektet fizike dhe psikologjike. Kur kemi të bëjmë me substanca të tilla si droga dhe alkooli, zakonisht nevojitet një qasje gjithëpërfshirëse me detoksifikimin, terapinë psikologjike dhe, në disa raste, medikamentet.
Ndryshe nga kjo, sjelljet kompulsive, të tilla si bixhozi dhe seksi, zakonisht trajtohen përmes terapisë së sjelljes dhe mbështetjes psikologjike. Në disa raste, trajtimi ambulator është i mjaftueshëm, duke i lejuar pacientët të rehabilitohen duke vazhduar aktivitetet e tyre të përditshme.
Nga ana tjetër, nëse keni varësi serioze, detoksifikimi që çon në simptoma të rënda, ose nëse metodat e tjera nuk kanë funksionuar, shtrimi në spital në një mjedis të strukturuar dhe të mbikëqyrur mund të jetë i nevojshëm. Grupet e mbështetjes dhe të vetë-ndihmës janë gjithashtu një lidhje e rëndësishme.
Ndarja e përvojave dhe marrja e mbështetjes nga të tjerët në situata të ngjashme mund të rrisë motivimin, të sigurojë mjete të reja dhe të ndihmojë në adresimin e sfidave të rimëkëmbjes. / MeMjekun.com
Burimi: Springer